Zout gezond? De zin en onzin over zout

“Strooi je daar dan nu nog extra zout in” Vraagt mijn moeder verbaasd aan Cees die driftig het zoutvaatje heen en weer schudt boven de soep. 

“Yep” 

“Okay”

Ja, wij eten veel zout. De mensen om ons heen weten dat maar al te goed. Overal waar je bij ons komt staan zoutvaatjes. In de kruidenkast, naast het fornhuis, in onze tassen en zelfs in de auto. Je zou maar eens zonder zout komen te zitten. 

Toen er steeds meer communicatie vanuit het Voedingscentrum kwam over de negatieve effecten van zout, hebben ook wij onze zoutinname (tijdelijk) verlaagd. We willen namelijk wel graag gezond zijn en blijven. 

Het gevolg was dat wij steeds duizelig en moe waren. Toen ik zwanger was van Jurre, daalde mijn bloeddruk zo enorm, dat het advies was: ZOUT! En dat hielp. En dat was dan ook het einde van onze “zoutarme” peroiode. 

De afgelopen jaren kwam er steeds meer tegengeluid over zout. Zout zou niet de enorme boosdoener zijn van een te hoge bloeddruk, maar juist helpen bij veel klachten. Een nogal rigoreuze verandering ten opzichte van de berichten vanuit het Voedingscentrum. 

Dat, samen met de 75 stemmen die kwamen op het onderwerp zout, heeft ervoor gezorgd dat we deze smaakmaker eens even kritisch onder de loep gaan nemen. 

Soorten zout

We beginnen bij het begin. Want als we het hebben over zout, is het wel belangrijk dat we het over het zelfde hebben. 

Welke soorten zout zijn er? 

• Steenzout. Deze vorm van zout komt in de grond voor op plaatsen waar vroeger de zee heeft gestroomd en zijn opgedroogd. Zout wordt op deze manier al eeuwen gewonnen op verschillende plekken op de wereld. Een bekende mijn die nu wordt gebruikt als toeristische trekpleister is Wieliczka in polen.
  Steenzout wordt ook wel Haliet genoemd en heeft, volgens verschillende fora “tal van mineralen” Welke mineralen dat dat zijn, is niet te vinden. Wat wel te vinden is, is dat het een pure NaCI verbinding is, dus alleen maar bestaat uit NatriumChloride.
  
• Zeezout. Bij mij ontstond hier de verwarring. Want steenzout is eigenlijk verstening van de zee, dus zeezout, toch? Ja, dat klopt. Steenzout is eigenlijk de puurste vorm van zeezout.
  Zeezout is zout wat gewonnen wordt uit de zee en heeft vaak een grove structuur
  
• Tafelzout/keukenzout. In de makkelijke schudtvaatjes en in elk keukenlaadje te vinden. Wordt in Nederland gewonnen uit de onderliggende zoutlagen. In Nederland zit er niet zo veel Jodium in onze voeding. Daarom wordt dit veelal toegevoegd aan brood. Als je geen of weinig brood eet, zou je er dus voor kunnen kiezen om gejodeerd zout te nemen. Er staat dan op de potjes: met Jodium. Jodium is belangrijk om de schildklier goed te laten functioneren.
  

Bovenstaande zijn eigenlijk de verschillende soorten zout die we hebben. Maar er zijn ook zoutsoorten met chique namen zoals keltisch zeezout of Himalaya zout. En deze zouden beter zijn dan de huis/tuin/keuken zout. Waarom? Ook deze zocht ik op. 

• Keltisch zout. Keltisch zout bestaat voor 90% uit NaCI. De andere 10% wordt aangevuld met kleimineralen. Daarom is Keltisch zout ook vaak grijs. Maar het is ook als wit tafelzout te krijgen. Keltisch zout wordt (volgens de makers) handmatig gewonnen uit Bretagne. Door de toevoeging van de kleimineralen zou dit zout vele malen beter zijn dan andere vormen van zout. Kleimineralen zouden een zuiverende werking hebben. Let op! Ik heb hier 0 wetenschappelijke onderbouwing van gevonden. (mocht er nu een lezer zijn die denkt: hee! ik heb die onderbouwing wel, dan graag bij ons aanleveren)
  
• Himalayazout. Himalayazout is een van de puurste zoutsoorten ter wereld. Het wordt met de hand gewonnen uit de zoutmijnen van het Himalayagebergte in Pakistan. Zijn kleur kan verschillen van wit tot donker roze en zou Kalium, Calcium, Magnesium en IJzer bevatten. Daarom zijn er verschillende commerciële partijen die Himalayazout als beste zout aanbevelen. Maar, wordt er in de medische wereld gezegd, dit is in zulke kleine mate aanwezig, dat er geen voordeel is ten opzichte van “gewoon” tafelzout. 

(persoonlijke noot) Als ik goed het internet en de beschikbare data afstruin, zou ik zelf concluderen dat er nauwelijks verschil is in de soorten zout. Hoewel het heel verleidelijk en natuurlijk klinkt, dat Himalaya zout, denk ik ook meteen aan andere dingen. Want waarom zouden we gebergtes aantasten om het zout te winnen, als dit geen extra voordelen heeft, behalve dat je zout voor veel meer geld kunt verkopen? Is het niet juist zonde van onze aarde om het op deze manier te winnen? Vragen waar ik zelf mee blijf zitten in ieder geval.

Waarom zou zout slecht zijn voor de bloeddruk?

We gaan terug in de tijd. Er werd in het ziekenhuis veel verschillend onderzoek gedaan en men kwam tot de volgende conclusie: dat mensen vocht vasthouden als ze veel natrium in hun lichaam hebben. Want als je zout eet, krijg je dorst. Dat is terug te zien in een stijging van het lichaamsgewicht. Sindsdien is dit inzicht omarmd. 

Later is erbij gekomen dat het leidt tot een hogere bloeddruk. Het leek simpel: als het lichaam meer vocht vasthoudt, dan neemt de hoeveelheid bloed ook toe. De druk op de vaten wordt dan hoger. Hoge bloeddruk kan dus voorkomen worden door zoutarm te eten. (bron: amc.nl)

De basis van dit onderzoek is al ruim 30 jaar oud en sindsdien is er veel te doen om dit advies. De Hartstichting geeft aan dat we gemiddeld 8 gram zout binnen krijgen, terwijl 6 gram maximaal zou moeten zijn. 

“In Nederland zijn er zo’n 1,55 miljoen mensen met een chronische hart- of vaatziekte. Elke dag: sterven 103 mensen aan een hart- of vaatziekte: meer vrouwen dan mannen. sterven 50 mannen en 53 vrouwen aan een hart- of vaatziekte” (bron: hartstichting.nl)

Bovenstaande maakt dat er nog steeds een streng advies is op de inname van zout. Hart en vaatziekten is namelijk nog steeds doodsoorzaak nummer 1. 

Ook op de website van het Voedingscentrum staan nog steeds de volgende adviezen: 

• Verhoogde bloeddruk. Te veel zout zal ertoe leiden dat het lichaam meer vocht vasthoudt. Hierdoor zit er meer vocht in de bloedvaten, staat er meer druk op de bloedvaten en moet het hart harder werken om het bloed rond te pompen. Minder zout eten verlaagt je bloeddruk. Een vermindering van 4,5 gram zout (1,8 gram natrium per dag), verlaagt de bovendruk met 2 mmHg. Dit positieve effect is ongeveer 2,5 keer groter bij mensen met een verhoogde bloeddruk. 
• Hart- en vaatziekten. Minder zout eten verkleint mogelijk de kans op hart- en vaatziekten.
• Nierziekten. Veel zout kan leiden tot nierziekten. De nieren regelen de hoeveelheid zout in je lichaam. Wanneer je veel natrium binnenkrijgt moeten de nieren extra hard werken om dit via de urine uit je lichaam te verwijderen. Door het harde werken kunnen je nieren beschadigen. 
• Maagkanker. Er zijn aanwijzingen dat door te zout eten het risico op maagkanker toeneemt. Er is te weinig onderzoek om een uitspraak te doen over het verband tussen zout en het risico op maagkanker. 
• Botontkalking. Eet je te veel zout, dan plas je het teveel aan natrium samen met het calcium uit. Calcium is nodig voor de opbouw en het onderhoud van je botten en gebit. Zolang je voldoende calcium met de voeding binnenkrijgt zorgt zout eten niet voor problemen met je botten en gebit.

(Persoonlijke noot) Overigens staat dit allemaal zonder wetenschappelijke onderbouwing op het internet. Het Voedingscentrum is het grote informatie orgaan als het gaat om informatie voorziening over gezond eten. Eerlijk gezegd irriteert het me mateloos dat hier verschillende bewegingen staan, waar geen tekst en uitleg bij wordt gegeven. Zeker als ik zelf juist veel andere informatie vindt.

Wat zijn de tegengeluiden?

Ik vind onder andere een onderzoek wat gedaan wordt in het AMC. 

In het AMC houdt Liffert Vogt zich bezig met zout. Hij heeft zich als arts gespecialiseerd in de nieren, het belangrijkste orgaan dat waakt over de zoutbalans van het lichaam. Behalve dat hij patiënten ziet, verricht hij fundamenteel onderzoek naar wat zout in het lichaam precies doet. “We weten nog veel niet over zout in het lichaam”, om het kort door de bocht te formuleren. 

Hij doet onderzoek naar de zoutopslag bij mensen. De omgeving waarin de mens leeft, is de laatste eeuwen ontzettend snel veranderd. Evolutionair gezien kunnen we die snelle veranderingen niet bijbenen. Bekend is de relatie die dat heeft met overgewicht en eten. Onze genen ‘denken’ dat we leven in een wereld met weinig eten en als er wat is, eet je je rond, want je weet niet wanneer er weer een overvloedige maaltijd te verwachten is. 

Dat loopt anno nu niet goed af: veel mensen hebben overgewicht of zijn domweg te dik.

“Iets soortgelijks is er aan de hand met zout”, zegt Vogt. Zout (natrium) was schaars, zeker voor mensen die niet in de buurt van de zee woonden. “Elk molecuul natrium wordt door het lichaam gekoesterd en bewaard, je weet niet wanneer je weer iets zouts kunt krijgen.

Dus in een wereld waar zout overal te vinden is en in veel producten is verwerkt, gaat het fout. Vogt: “De Wereldgezondheidsorganisatie stelt dat vijf gram natrium per dag ruim voldoende is. Uit berekeningen blijkt dat de gemiddelde Nederlander bijna het dubbele binnenkrijgt. Maar dat gaat dus niet bij iedereen fout.”

Hoe dat kan, wil hij gaan uitzoeken. Vogt meent dat er meer mechanismen zijn die het lichaam gebruikt om met zout om te gaan. In jargon heet dat de non-osmotische zoutopslag buiten de cel. “Ik denk dat er veel zout tussen de cellen wordt opgeslagen, vooral bij de huid en in de bloedvaten. Het kan daar stapelen.”

Met dit proces wordt nauwelijks rekening gehouden. Dus zo kan het gebeuren dat iemand die zoutarm zegt te eten, toch veel zout in zijn urine ziet verschijnen, omdat het uit de zoutopslag tussen de cellen weer beschikbaar komt.

Wat er vooral veel naar voren komt, is dat er een algemeen advies wordt gegeven aan iedereen van de bevolking: eet minder zout. Terwijl dit dus niet voor iedereen geldt. Sterker nog, er kan hierdoor een probleem ontstaan bij mensen die dit braaf doen en daarmee te weinig zout binnen krijgen. 

De meeste zout, 80% krijgen we binnen uit geproduceerd eten. Denk hierbij aan pakjes, zakjes, smaakmakers. Maar ook aan koek, snoep, snacks, afhaaleten en de kant en klaar maaltijden. 

Als je bovenstaande producten niet eet en dan vervolgens ook stopt met het zelf toevoegen van zout, kun je er vergif op innemen dat je te weinig zout binnen krijgt. 

Dat verklaart ook de enorme draaierigheid die Cees en ik ervaarden toen we minder zout gingen eten. 

”The salt fix”

The salt fix is een boek geschreven door cardiovasculaire arts Dr. DiNicolantonio. Hij heeft een volledig boek gewijd aan zijn bewering dat het volgen van een zoutarm dieet voor het overgrote deel van de mensen niet nodig en zelfs schadelijk zou kunnen zijn. 

Hij kraakt de ene noot na de andere en sluit zelfs af met het tegenovergestelde: meer zout zou zorgen voor meer gezondheidsvoordelen. Zo zou het insuline gevoeligheid verbeteren, diabetes voorkomen en zelfs hartklachten. 

Een paar kleine highlights uit zijn boek: 

• Het voedsel wat we eeuwen geleden aten, bevatte vele malen meer zout dan tegenwoordig.
  —> snellere productie dan vroeger
• Als je het vaak koud hebt en last hebt van koude ledematen, kan dat erop wijzen dat je wat meer zout nodig hebt. —> Lage bloeddruk
• Structureel te weinig zout binnen krijgen geeft extra druk en belasting op je nieren. —> Hebben zout nodig om te kunnen functioneren, dat is namelijk de functie van de nieren.
• Mensen die low carb eten, hebben gemiddeld 2 gram extra zout nodig —> minder berwerkt voedsel
• Als je meer sport, heb je meer zout nodig. —> zweet
• Zout is antibacterieel en daarom ook goed voor bijvoorbeeld de huid. —> zeker wanneer je het uitzweet

Zijn antwoord op de toenemende gevallen van hart en vaatziekte? Een andere vorm van wit kristal… suiker. TAM tam taaaaam (bedenk het deuntje er maar even bij) 

Natuurlijk is het een Amerikaans boek, met een Amerikaans dramatisch tintje. Maar erg verfrissend in de adviezen.

Persoonlijke samenvatting

Als ik alles zo bij elkaar opschrijf, zie ik zelf ook wel een rode draad. Iets wat eigenlijk altijd gebeurt op het moment dat het voor de meeste mensen wel toepasselijk is. 

Alleen denk ik dat er nu een probleem ontstaat, omdat het voor de meeste mensen juist eigenlijk NIET nodig is.

Sowieso zien we vaak dat mensen die al gezond leven, dit soort adviezen braaf opvolgen en de mensen die wat minder gezond leven, dit niet toepassen. Het probleem is dan in dit geval dat er een groep mensen is die nog steeds te veel zout binnen krijgen, maar een nog grotere groep onnodig weinig zout eet en zich slecht voelt als hij/zij het wel doet. En een groep die te weinig zout binnen krijgen en klachten krijgen

Mijn advies na het maken van deze blog is

• Kook niet uit pakjes, bakjes, zakjes. Eet geen koek, chips, snoep, afhaal- en kant en klare maaltijden. 
• Voeg zout naar smaak toe. Kook eventueel je groente in zout, maak lekker een verse soep en laat je niet gek maken door alle mensen die zeggen dat zout slecht is.
• Sport je veel en op hoog niveau of zweet je veel? Dan kun je wat extra zout toevoegen voor of na je training, of gewoon op de dag zelf. Eventueel zou je een “sole” kunnen maken, een zoutdrankje. Maar dit vind ik alweer een wat extremer advies.

Wil je het graag wat extremer aanpakken? Dan wil ik je graag verwijzen naar Mark. Hij heeft ontzettend veel uren, tijd en aandacht besteed aan dit onderwerp. Hij is er zelf nog steeds mee aan het experimenteren en altijd opzoek naar nieuwe, wetenschappelijke data. 

Dus wil je meer? Plan dan een sessie met hem.